19.11.2010.

Užice – Više od 200 dokumenata i fotografija, sistematizovanih u dvadesetak poglavlja, čini izložbu pod nazivom „Knez Pavle Karađorđević, kraljevski namesnik 1934 – 1941“, koja je u saradnji sa Arhivom Jugoslavije otvorena u užičkom Istorijskom arhivu. Postavku, koja se može pogledati do polovine decembra, otvorila je njegova kćerka kneginja Jelisaveta Karađorđević, a o knezu Pavlu i značaju te izložbe govorili su Miroslav Dučić, direktor užičkog arhiva, Miladin Milošević, direktor Arhiva Jugoslavije i Jovan Marković, gradonačelnik Užica.

Postavka prati život i delo kneza Pavla, a njen najzanimljiviji deo je period namesništva, nakon ubistva jugoslovenskog kralja Aleksandra I Karađorđevića u Marseju 1934. godine, do oficirskog puča 27. marta 1941. godine.

Među zanimljivim dokumentima je i testament kralja Aleksandra I kojim on, do punoletstva svog maloletnog sina Petra II, za namesnike određuje kneza Pavla, dr Radenka Stankovića i Iva Perovića. Izložba nudi uvid u izuzetno teške unutrašnje prilike u tadašnjoj Jugoslaviji i opasnosti koje su najavljivali, a kasnije i izazvali, fašizam i nacizam tokom Drugog svetskog rata.

„Osnovna orijentacija Jugoslavije u spoljnoj politici bila je miroljubivost pred narastajućim agresivnim snagama nacističke Nemačke i fašističke Italije. Inertnost i nepripremanje za odbranu Jugoslavije pred tim spoljnim opasnostima došli su do punog izražaja upravo u vreme Kraljevskog namesništva“, piše na jednom od panoa, a potom se navodi da je knez Pavle uspeo da sklopi ugovore o prijateljstvu Kraljevine Jugoslavije sa Bugarskom, Italijom i Mađarskom, koje su u to vreme pokušavale da revidiraju mirovni sporazum o završetku Prvog svetskog rata. Pored toga, kako se ističe, knez Pavle i predsednik tadašnje Kraljevske vlade Milan Stojadinovićpokušavali su da uspostave i dobre odnose sa nacističkom Nemačkom, posebno nakon što je 1938. pripojila Austriju.

Dokumenti ilustruju i kako je Kraljevsko namesništvo, nakon raspuštanja Narodne skupštine, uredbama menjalo tadašnje zakone, što je bio povod za otpor prema knezu Pavlu i nezadovoljstvo u srpskim intelektualnim krugovima i vojsci, pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu, 25. marta 1941. godine, što je dva dana kasnije izazvalo poznati oficirski puč, ostavke namesnika i njihov odlazak u emigraciju. Knez Pavle je otputovao u Grčku, potom u Keniju, gde je sa porodicom živeo do kraja Drugog svetskog rata, a nakon toga odlazi u Švajcarsku, pa u Pariz, gde je umro 14. septembra 1976. godine.

Objasnivši da je namera Arhiva Jugoslavije da prikaže najvažnije ličnosti koje su bile na čelu jugoslovenske države od njenog stvaranja 1918. godine, te da su većbile postavke o Josipu Brozu Titu i kralju Aleksandru, Miladin Milošević, direktor te ustanove, istakao je da je dodatni povod za postavu o knezu Pavlu i taj što je taj arhiv pre četiri godine od Univerziteta Kolumbija dobio mikrofilmovanu zaostavštinu kneza Pavla.

- Knez Pavle je značajna istorijska ličnost, kojoj se mora posvetiti dužna pažnja – objasnio je Miloševići dodao da je jedan od ciljeva te postavke da, osim šire javnosti, zainteresuje i mlađe istraživače za taj period.

- Istorija će pokazati da li su odluke kneza Pavla bile ispravne ili ne. Naš cilj je da pokažemo dokumenta o tom vremenu, a postoje i druga dokumenata koja se čuvaju u Londonu, Parizu, Moskvi, Sofiji, Berlinu, Rimu, Budimpešti i drugim arhivima – dodao je Milošević, istakavši da su istraživanja o tom periodu naše istorije potrebna, ali bez ideoloških i drugih opterećenja.

Poklon
- Izložba će biti interesantna, jer ćete videti ono što nikada niste videli i znali – rekla je otvarajući izložbu kneginja Jelisaveta Karađorđević, kojoj su domaćini poklonili zbirku fotografija kneza Pavla i jedno pismo njene majke kneginje Olge, koje je istraživanjem zaostavštine Momčila Vukovića Birčanina, kneževog sekretara, pronašao Željko Marković, arhivist u užičkom Istorijskom arhivu.

AUTOR: N. KOVAČEVIĆ – DANAS